Chúng ta thường được dẫn dắt để tin rằng vấn đề Interoperability đã được giải quyết. Tuy nhiên, có ba tín hiệu rõ ràng cho thấy điều ngược lại. Interoperability hiện tại không thực sự hoạt động hiệu quả cho các Builder hay bất kỳ ai đang nỗ lực xây dựng những giải pháp có giá trị thực sự Onchain.

  • Phân phối vẫn mang tính phân biệt rõ rệt (hiện có hơn 1.445 EVM Chain, nhưng giao thức Interop lớn nhất chỉ tích hợp khoảng 150 Chain). Điều này đồng nghĩa chỉ khoảng 10% thế giới Onchain thực sự được tiếp cận Interoperability.
  • Hạ tầng đang quyết định các tiêu chuẩn theo hướng có lợi cho chính hạ tầng, khiến thị trường tiếp tục bị phân mảnh và Interoperability trở nên thiên về nhà cung cấp dịch vụ thay vì mang tính phổ quát.
  • Các App, Protocol và đơn vị phát hành tài sản bị xem như công dân hạng hai – khả năng phân phối của họ phụ thuộc vào nhà cung cấp dịch vụ, buộc phải thích nghi với các giải pháp “một kích cỡ cho tất cả”. Thay vì sử dụng Interoperability để phân phối giá trị của chính mình, họ lại trở thành tầng đầu phễu để các giao thức Interop tạo ra phí.

Tất cả những thực tế này xuất phát từ một vấn đề cốt lõi trong mô hình tư duy hiện tại về Interoperability:

  • Interop đang được xây dựng như một giải pháp B2B, phục vụ cho hạ tầng (các giao thức Interop và Blockchain), chứ không phục vụ các bên tạo ra giá trị (App, Protocol và đơn vị phát hành tài sản).
  • Trong quá trình xây dựng “hào lũy” cạnh tranh, các khu vườn khép kín (walled gardens) được hình thành, nơi việc được tham gia phải trả chi phí rất lớn đối với các Chain, đồng thời các bên tạo giá trị phải chịu mức phí thuê cao. Điều này kìm hãm đổi mới và tước bỏ quyền chủ động của những người mang lại giá trị và người dùng cho hệ sinh thái Onchain.
  • Nguyên nhân của sự phân mảnh không nằm ở việc thiếu công nghệ, mà ở chỗ các nhà cung cấp Interoperability chủ động xây dựng hào lũy thông qua các tiêu chuẩn khóa chặt nhà cung cấp (vendor-locking), tập trung phí và giá trị bên trong giao thức của họ.

Điều này có thể được tóm gọn trong một câu: “Trong mô hình tư duy hiện tại về Interoperability, hạ tầng là bên áp đặt các điều kiện lên những chủ thể tạo ra giá trị.” Tuy nhiên, lịch sử cho thấy rằng sự chấp nhận thực sự của bất kỳ công nghệ nào chỉ đến khi các bên tạo ra giá trị có thể điều chỉnh và uốn hạ tầng theo nhu cầu của mình. Khi cán cân quyền lực này đảo chiều, một chương mới của toàn ngành sẽ được mở ra.

Vì sao việc phá vỡ mô hình tư duy hiện tại về Interoperability lại quan trọng?

Người dùng và dòng chảy giá trị Onchain tồn tại nhờ các bên tạo ra giá trị, chứ không phải nhờ hạ tầng. Người dùng muốn sở hữu Stablecoin để chuyển tiền và tiếp cận đồng USD, đặt cược trên Polymarket, hay đầu cơ trên Pump. Người dùng không quan tâm – và cũng không nên phải quan tâm – Chain nào hay giao thức Interoperability nào cho phép họ sử dụng và tiếp cận những thứ họ cần.

Để các bên tạo ra giá trị có thể phát triển bền vững, họ cần khả năng:

 

  • Tối ưu sản phẩm theo đúng nhu cầu của người dùng

  • Tự sở hữu và quyết định cách thức phân phối theo mục tiêu của mình

  •  

  • Duy trì quyền kiểm soát và chủ quyền

Khi đó, các bên tạo ra giá trị sẽ giữ lại được nhiều giá trị hơn, trở nên độc lập và có khả năng phòng thủ tốt hơn vì họ là bên nắm quyền kiểm soát. Điều này kéo theo các chiến lược dài hạn hơn (khi khả năng phòng thủ biến họ thành tài sản), mức đầu tư cao hơn (do giá trị gia tăng), và từ đó thúc đẩy đổi mới mạnh mẽ hơn. Cuối cùng, người tiêu dùng sẽ được hưởng những sản phẩm tốt hơn và toàn bộ thị trường sẽ tiếp tục mở rộng.

Vậy giải pháp nên như thế nào:

  • Phân phối phải được hàng hóa hóa (commoditised) – các “khu vườn khép kín” cần sụp đổ và Interoperability phải trở nên phổ quát. Mọi Blockchain đều được kết nối, và người dùng không còn bị “nhốt” bên trong các giao thức Interoperability hay những Chain được ưu ái.
  • Không được tồn tại tình trạng khóa chặt bởi nhà cung cấp hạ tầng (infrastructure vendor lock). Hạ tầng cần mang tính mô-đun, có thể nâng cấp và tối ưu hóa cho mọi chủ thể tạo ra giá trị, với mọi use case khác nhau.
  • Quá trình xử lý và truyền dẫn giao dịch phải mang tính trustless, nơi không có bất kỳ thực thể đơn lẻ nào nắm quyền kiểm soát trên thực tế đối với giao dịch.

Việc thay đổi mô hình tư duy về Interoperability mang ý nghĩa sống còn đối với toàn ngành. Nếu muốn thực sự giải quyết bài toán này, chúng ta không thể tiếp tục xem Interoperability như một dịch vụ do một công ty hay một mạng lưới cung cấp. Thay vào đó, Interoperability cần được nhìn nhận như một lớp hạ tầng mở và trung lập, nơi bất kỳ ai cũng có thể xây dựng, chứ không phải là một sản phẩm bị sở hữu và kiểm soát bởi một nhà cung cấp duy nhất.