StarkNet và ZkSync: Cuộc Chiến Không Khoan Nhượng Trong Zk Rollup

StarkNet và ZkSync được coi là 2 giải pháp mở rộng nổi bật nhất sử dụng công nghệ Zk Rollup trên Ethereum. Tuy nhiên, hai dự án lựa chọn hai cách xây dựng và phát triển hệ sinh thái tương đối trái ngược với nhau. Vậy khác nhau như nào và cách đi nào hiệu quả hơn thì mọi người cùng mình tìm hiểu qua bài viết này nhé.

Sự Tương Đồng Giữa StarkNet Và ZkSync

Sự tương đồng lớn nhất giữa 2 nền tảng này đó chính là đều sử dụng công nghệ Zk Rollup để giải quyết vấn đề mở rộng trên Ethereum. Bên cạnh đó, cả hai dự án đều được xây dựng bởi đội ngũ phát triển cực kì giỏi trong lĩnh vực mật mã và bằng chứng.

Gần đây, ZkSync đã kêu gọi thành công số tiền $200M nâng tẩng số tiền dự án này kkêu gọi thành công lên đến $458M chính thức đưa ZkSync trở thành nền tảng Layer 2 kêu gọi được nhiều vốn nhất nếu so với Optimism với $178M, Arbitrum với $123M.

Tuy nhiên StarkWare đơn vị chủ quản của StarkNet trong lần kêu gọi vốn gần đây thì định giá công ty đã lên đến $8B một con số không hề nhỏ ở trong thị trường crypto nên nhớ rằng trong lần kêu gọi vốn gần nhất FTX.com được định giá ở con số $30B thì có thể nói StarkWare không hề thua kém khi số lượng sản phẩm và độ phủ sóng của StarkWare còn thua kém FTX.com rất nhiều.

Sự Khác Biệt Giữa StarkNet và ZkSync

STARK & SNARK

Về bằng chứng giao dịch thì StarkNet sử dụng zk-STARK còn ZkSync sử dụng zk-SNARK.

Header	zk-SNARK	zk-STARK
Kích cỡ bằng chứng	288 bytes	45 - 200 KB
Thời gian tạo bằng chứng	2.3 s	1.6 s
Thời gian xác minh	10 ms	16 ms
Chi phí xác minh	khoảng 600K	Khoảng 2.5M

Tất cả những thông số đều thấy rằng SNARK vượt chội hơn so với STARK về kích cỡ bằng chứng, thời gian xác mình lẫn chi phí xác mình tất cả điều này khả năng cao giúp cho ZkSync mang lại một tốc nhanh hơn và chi phí giao dịch rẻ hơn so với StarkNet.

Nếu mà như vậy thì STARK là một công nghệ được phát minh bởi chính đội ngũ từng làm việc và phát minh ra SNARK, lại không tốt hơn công nghệ cũ sao. Thì câu trả lời ở đây rằng bằng chứng SNARK không có khả năng chống lại những thiết bị lượng tử dự kiến là sẽ phổ biến trong một vài năm tới và nếu bị tấn công thì công nghệ bảo mật đứng sau SNARK sẽ bị vỡ vụn.

Tuy vậy, STARK chấp nhận đắt hơn và chậm hơn nhưng lại mang trong mình khả năng chống lại các thiết bị lượng tử trong tương lai. Nên nhớ rằng các thiết bị lượng tử còn có khả năng đe dọa mạng lưới Bitcoin nói riêng và toàn bộ ngành blockchain nói chung.

Ngay cả bản thân Ethereum Foundation cũng tài trợ $12M để StarkWare phát triển STARK điều này cho thấy sự quan tâm của Ethereum Foundation với công nghệ này trong tương lai.

Đánh giá chung: SNARK mang lại tốc độ giao dịch nhanh và chi phí giao dịch rẻ hơn tuy nhiên STARK mang lại sự yên tâm khi sử dụng cho người dùng.

zkEVM & Warp

zkEVM được phát triển bởi đội ngũ Matter Labs của ZkSync có thể nói Matter Labs là công ty đầu tiên công bố zkEVM sau đó đến lượt Polygon và Scroll công bố zkEVM của riêng mình. Với zkEVM thì các dự án trên Ethereum hay các EVM BLockchain khác có thể dễ dàng mở rộng và phát triển trên hệ sinh thái của ZkSync.

Khác với Matter Labs, StarkWare giới thiệu sản phẩm tương tự với zkEVM chính là công cụ Warp. Cách hoạt động của Warp tương tự với Google Dịch, công cụ này có thể chuyển đổi ngôn ngữ Sodility thành Cairo của StarkNet. Tuy nhiên, hiện tại chưa thể xác minh được rằng Warkp hoạt động có hiệu quả không?

Đánh giá chung: Tất nhiên về sự tương thích EVM thì zkEVM của ZkSync vượt trội hơn hẳn so với Warp của StarkNet.

ZinC và Cairo

Khác với các Optimistic Rollup Chain, thì các Zk Rollup Chain sử dụng ngôn ngữ lập trình riêng. Ở đây chúng ta có ZkSync sử dụng ngôn ngữ lập trình zinC còn StarkNet sử dụng Cairo.

Theo như mình được biết zinC của ZkSync đang trong quá trình nâng cấp lên zinC theo như dự án chia sẻ thì về cơ bản nó khá giống với Rust.

Còn với Cairo thì nó cải thiện khả năng lập trình, đơn giản quá công việc và có tính chặt chẽ hơn so với Sodility.

Đánh giá chung: Hiện tại không có quá nhiều thông tin liên quan đến Cairo hay Zinc. Tuy nhiên, tại thời điểm viết bài thì Cairo đang có phần phổ biến hơn ZinC nhưng điều này đến từ chiến lược từ phía StarkWare. Nên tạm thời chưa thể khẳng định ngôn ngữ lập trình nào tốt hơn.

Định hướng phát triển

ZkSync	StarkNet
zkEVM	Cairo

Định hướng phát triển của ZkSync và StarkNet là hoàn toàn khác nhau. ZkSync hướng đến là một EVM Blockchain còn với StarkNet là non-EVM Blockchain. Nghĩa là ZkSync sẽ tập trung phát triển zkEVM để làm sao mức độ tương thích của nó ngày càng cao hơn còn với StarkNet thì sẽ phải có kế hoạch để phổ biến Cairo để thu hút các developers.

Cho nên với ZkSync và StarkNet chúng ta cần những bộ khung khác nhau để đánh giá sự phát triển của ZkSync và StarkNet có đang phù hợp với thị trường không?

ZkSync	StarkNet
Số lượng các dự án nổi bật xây dựng trên ZkSync thông qua zkEVM có nhiều và nổi bật không?	Số lượng các dự án native có nhiều không? Có inovation không? Có cải tiến gì so với các dự án DeFi thông thường không?
Có quen biết với nhiều dự án máu mặt trên Ethereum hay các EVm Blockchain khác không? Ví dụ: AAVE, Curve Finance, Lido Finance, Uniswap, Maker DAO, Chainlink, Sushiswap,... Có chương trình incentive để thu hút dự án và người dùng không?	Có thường xuyên tổ chức các hackathon offline cũng như global để thu hút developer không? Số tiền tổ chức là bao nhiêu? Bao nhiêu developers tham gia và bao nhiêu dự án mới ra đời? Có tăng trưởng sau mỗi đợt hackathon không?

Ở thời điểm hiện tại, cả ZkSync và StarkNet đều tương đối thành công trên con đường mà họ lựa chọn.

Với ZkSync thì Uniswap, AAVE, Curve Finance,... nhưng tên tuổi lớn nhất trong DeFi cũng đã công bố chính thức về việc xây dựng và phát triển trên ZkSync thông qua zkEVM.

Với StarkNet thì số lượng các dự án native bắt đầu xuất hiện tuy nhiên chưa có quá nhiều inovation và sự cải tiến so với các giao thức DeFi đang có trên thị trường. StarkNet cũng bắt đầu tổ chức các hackthon offline và có mặt tại nhiều sự kiện crypto quốc tế để giới thiệu về Cairo.

Header	ZkSync	StarkNet
DEX	Balancer, 1inch, Uniswap, Cryptoswap, WardenSwap, DexChange, RapidSwap, iZiswap Pro, Zigzag Exchange,...	MySwap, StarkSwap, Jediswap, SithSwap, Zigzag Exchange, ZKEX,
Lending & Borrowing	Standard Protocol, AAVE, Alchemix, 88 mph, InstaDApp,	Alpha Road, xBank, zkLend.
NFT & NFT Marketplace	SpaceFi, Taker Protocol, Forward Protocol, tofuNFT, zkAnimals, zkEagles,...	0xStark, Arcticnium, Aspect, Early Starker, Eykar, The Ninth,...
Liquid Staking	ANKR,	-
Yield Farming	Vovo Finance, Yearn Finance, Babylon Finance, Dank Protocol,...	Magnety,
Derivatives	SynFuture, Mux Protocol,	ZKX
Stablecoin	Frax Protocol, Increment	-
Wallet	Argent, Onto Wallet, Bitkeep, imToken, Zerion, OKX Wallet, MathWallet, Fox Wallet, Alpha Wallet,...	Argent, Braavos
Infastructure	Compossable Finance, Connext, Covalent, The Graph, Razor Network,...	Apibara, BlastApi, 10Kswap, Chainstack, Brine Finance, Comoco,...
Other	Aragon, Tide, Creaton, Depay, Trustless, Indacoin,...	Banxa, Curve Zero,...

Tính đến thời điểm hiện tại số lượng dự án trên ZkSync tương đối áp đảo và đầy đủ các mảnh ghép hơn là StarkNet thì đây chính là lợi thế ban đầu của các dự án có sự tương thích với EVM. Tuy nhiên về dài hạn một hệ sinh thái muốn là nơi lưu trữ dòng tiền và trú chân lâu dài của người dùng thì các dự án phải có những invation thật sự.

Đánh giá chung: Hệ sinh thái của ZkSync đang có sự vượt trội so với StarkNet.

Về trải nghiệm người dùng

Ở thời điểm hiện tại chúng ta sẽ có một số những đánh giá tương đối chủ quan trên mạng lưới của zkSync và StarkNet chưa thực sự được tối đa hóa hoàn toàn.

ZkSync thì bản thân mình hay sử dụng nền tảng Zigzag Exchange thì rất mượt mà, chi phí rẻ và tốc độ giao dịch nhanh.

Ngược lại, lúc này StarkNet đem lại cho người dùng trải nghiệm tương đối tệ khi mạng rất chậm. Đính chính là mạng của StarkNet không phải lag như nhiều người dùng nghĩ mà nó chậm. Mọi người hình dung, StarkNet vận hành theo hướng "xe đủ khách thì mới chạy" nên theo đúng tư duy này thì mạng lưới càng đông thì tốc độ giao dịch sẽ càng nhanh.

Đánh giá chung: Hiện tại, ZkSync mang lại trải nghiệm cho người dùng tốt hơn so với StarkNet. Nhưng cần quan sát về lâu dài.

Tổng Kết

Ở thời điểm hiện tại sẽ là quá vội vàng để chúng ta kết luận rằng hệ sinh thái nào tốt hơn hệ sinh thái nào hay ai sẽ là người chiến thắng trong cuộc đua Zk Rollup. Vì vậy, chúng ta nên tiếp tục theo dõi sự phát triển của 2 hệ sinh thái này để có những cơ hội dành cho riêng mình.