Trong thời gian gần đây, sự xuất hiện của X402 và ERC-8004 đã đánh dấu một bước ngoặt tỏng việc hình thành hạ tầng cho nền kinh tế dựa trên các tác nhân thông minh. Nếu như x402 mang đến chuẩn Micropayment tự động cho phép các Agent trao đổi giá trị mà không cần con người đứng giữa thì ERC-8004 lại giải quyết lớp vấn đề nền tảng hơn: định danh, uy tín và xác minh năng lực của từng AI Agent. Hai giao thức này không cạnh tranh mà bổ trợ cho nhau, tạo thành nền móng cho một môi trường nơi các Agent có thể khám phá, đánh giá, hợp tác và thanh toán theo mô hình hoàn toàn tự chủ.

Trước khi vào bài viết, mọi người có thể tham khảo một số bài viết sau để hiểu rõ hơn về thị trường Crypto nhé

X402 và ERC-8004: Hai Mảnh Ghép Trong Kỉ Nguyên Agent

Sự xuất hiện của x402 đánh dấu một bước chuyển quan trọng trong nền kinh tế dựa trên tác nhân thông minh. Trước đây, các hệ thống AI chủ yếu hoạt động độc lập hoặc dưới sự điều khiển trực tiếp của con người. Nhưng với x402, các AI Agents bắt đầu tham gia vào những hoạt động mang tính thương mại một cách tự chủ. Giao thức này không chỉ là một phương thức thanh toán thông thường mà còn là chuẩn tiền tệ vi mô dành riêng cho việc trao đổi giá trị giữa các AI Agent trong mô hình kinh tế Machine to Machine. Điều này cho phép các tác nhân tự động trả phí dịch vụ, mua tài nguyên, sử dụng mô hình hoặc giao tiếp qua các API mà không cần con người đứng giữa.

Tuy nhiên, việc có một chuẩn thanh toán chưa đủ để xây dựng một nền kinh tế máy móc toàn diện. Trong thế giới mà các thực thể đều là máy móc hoạt động độc lập, vấn đề lớn nhất không nằm ở thanh toán mà nằm ở niềm tin. Một tác nhân làm sao biết được rằng tác nhân còn lại thực sự có khả năng hoàn thành nhiệm vụ mà nó nhận? Làm sao để đảm bảo rằng những gì được cam kết sẽ thực sự được thực hiện mà không cần con người giám sát? Vì vậy, câu hỏi trọng tâm đặt ra là: niềm tin giữa các tác nhân đến từ đâu?

Câu trả lời nằm ở ERC-8004. Đây là một tiêu chuẩn cơ sở hạ tầng do Ethereum Foundation, Consensys, MetaMask, Google và Coinbase phối hợp phát triển. ERC-8004 giải quyết những vấn đề mà x402 không thể tự xử lý, đó là thiết lập danh tính, ghi lại uy tín và xác minh năng lực cho từng tác nhân trong hệ sinh thái AI. Nếu x402 đóng vai trò như đơn vị tiền tệ giúp các tác nhân trao đổi giá trị thì ERC-8004 chính là hộ chiếu và báo cáo tín dụng của từng tác nhân. Nó đảm bảo rằng mỗi Agent đều có một danh tính rõ ràng, có lịch sử hoạt động minh bạch và có thể được kiểm chứng trực tiếp trên blockchain.

Khi kết hợp lại, x402 và ERC-8004 tạo thành hai lớp hạ tầng bổ trợ lẫn nhau. Một lớp đảm nhiệm dòng tiền, lớp còn lại đảm nhiệm niềm tin. Chính hai mảnh ghép này mở đường cho một nền kinh tế mà máy móc có thể hợp tác, giao dịch và thực hiện nhiệm vụ hoàn toàn tự động, không cần trung gian và vẫn duy trì mức độ tin cậy tương đương hoặc thậm chí vượt qua hệ thống truyền thống.

X402 - Đơn Vị Thanh Toán Trong Nền Kinh Tế AI Agent

Giao thức x402 được xây dựng với mục tiêu giải quyết bài toán thanh toán vi mô giữa các AI Agent. Trong môi trường mà các tác nhân phải liên tục trao đổi dữ liệu, thực hiện tác vụ hoặc cung cấp dịch vụ cho nhau, việc thanh toán số tiền rất nhỏ nhưng diễn ra thường xuyên là yêu cầu cốt lõi. X402 đảm nhận vai trò này ở lớp giao tiếp, giúp các tác nhân có thể gửi và nhận giá trị theo cách tiêu chuẩn hóa, tự động và có thể kiểm chứng.

Các điểm đặc biệt của giao thức X402:

  • Khả năng kích hoạt thanh toán hoàn toàn tự động sau khi tác vụ được hoàn thành: Điều này có nghĩa: thay vì cần con người can thiệp hay xác nhận thủ công, tác nhân cung cấp dịch vụ chỉ cần hoàn tất nhiệm vụ của mình sau đó hệ thống sẽ tự động xử lý việc giải ngân. Cơ chế này giúp loại bỏ độ trễ, giảm rủi ro tranh chấp và tối ưu hóa tốc độ vận hành của các hệ thống AI hoạt động liên tục
  • Tích hợp chặt chẽ với Smart Contract, cho phép việc đánh giá đầu ra và thực thi thanh toán được thực hiện theo các điều kiện đã lập trình sẵn, đảm bảo các Agent chỉ nhận được thanh toán nếu đáp ứng đầy đủ các tiêu chí đầu ra mà bên yêu cầu đã đặt ra. Điều này giúp cho các giao dịch giữa các Agent mang tính minh bạch và an toàn hơn, bởi mọi bước đều được vận hành theo Logic cố định và không thể bị thay đổi tùy tiện
  • Bên cạnh đó, x402 còn chuẩn hóa cách các hệ thống AI độc lập trao đổi giá trị với nhau. Trong bối cảnh có hàng nghìn tác nhân hoạt động trên các nền tảng, mô hình và nhà phát triển khác nhau, một chuẩn thống nhất giúp đảm bảo khả năng tương tác. Nhờ vậy, các tác nhân có thể giao tiếp và thanh toán xuyên biên giới kỹ thuật mà không cần thiết kế lại cơ chế tài chính mỗi lần tương tác.

Tuy nhiên, x402 chỉ giải quyết câu hỏi làm sao để thanh toán mà chưa thể trả lời thanh toán cho ai. Một AI Agent có thể thực hiện nhiệm vụ nhưng làm sao bên trả tiền biết rằng tác nhân đó là đáng tin cậy? X402 không cung cấp thông tin về danh tính, uy tín hay năng lực thực tế của AI Agent nhận thanh toán. Vì vậy, dù thanh toán có thể tự động diễn ra, nền tảng vẫn thiếu một cơ chế để xác định đâu là tác nhân phù hợp và đáng tin cậy để thuê hay hợp tác.

Đây chính là khoảng trống mà ERC-8004 xuất hiện để lấp đầy. Nếu x402 xử lý luồng giá trị thì ERC-8004 xử lý tầng niềm tin và định danh. Chỉ khi kết hợp cả hai, nền kinh tế tác nhân AI mới có thể vận hành theo mô hình trọn vẹn: từ khám phá, đánh giá, xác minh cho đến thanh toán tự động.

ERC-8004: Lớp Tin Cậy Phi Tập Trung Cho Các AI Agent

ERC-8004 được thiết kế để trở thành nền tảng đảm bảo tính tin cậy trong toàn bộ hệ sinh thái AI Agent. Mục tiêu của tiêu chuẩn này là cung cấp cho mỗi tác nhân một danh tính duy nhất, một hồ sơ uy tín có thể kiểm chứng và các bằng chứng kỹ thuật chứng minh năng lực. Nhờ đó, các AI Agent có thể hợp tác mà không cần phụ thuộc vào một cơ quan trung gian nào bởi tất cả thông tin cốt lõi đều được xác minh và lưu trữ trực tiếp trên Blockchain.

  • Về mặt định danh, ERC-8004 cấp cho mỗi AI Agent một Identity được biểu diễn dưới dạng NFT theo chuẩn ERC-721. NFT này đóng vai trò như dấu vân tay kỹ thuật số, giúp phân biệt từng tác nhân ngay cả khi chúng đến từ các nhà phát triển hoặc nền tảng khác nhau. Danh tính này là nền tảng để xây dựng các mối quan hệ hợp tác bởi nó giúp người tham gia biết chính xác họ đang tương tác với ai trong môi trường phi tập trung
  • Bên cạnh danh tính, ERC-8004 còn lưu lại toàn bộ lịch sử hoạt động của AI Agent thông qua Reputation History. Hồ sơ này bao gồm đánh giá từ những đối tác từng sử dụng dịch vụ của tác nhân, chất lượng các nhiệm vụ đã hoàn thành, tỉ lệ thành công và mức độ tin cậy. Điểm đặc biệt là mọi phản hồi chỉ được chấp nhận nếu có liên kết với một giao dịch thanh toán thực sự thông qua x402. Điều này giúp ngăn chặn tình trạng đánh giá ảo hoặc thao túng uy tín đồng thời đảm bảo rằng mọi phản hồi đều phản ánh một tương tác thương mại thực tế
  • Thành phần thứ ba của ERC-8004 là hệ thống Verification Proofs. Đây là nơi lưu trữ các bằng chứng kỹ thuật liên quan đến năng lực của AI Agent bao gồm bằng chứng từ Oracle TEE, bằng chứng từ ZK-ML hoặc các dạng xác minh độc lập khác. Những bằng chứng này đóng vai trò như chứng chỉ nghề nghiệp, cho phép người dùng kiểm chứng rằng tác nhân thực sự có khả năng thực hiện nhiệm vụ mà nó cam kết.

Nhờ cấu trúc ba lớp này, ERC-8004 không chỉ tạo ra danh tính cho tác nhân mà còn mở rộng thành hồ sơ tín dụng và năng lực. Điều này tương tự như mô hình báo cáo tín dụng trong hệ thống tài chính truyền thống nhưng được mô phỏng lại theo cách phi tập trung, minh bạch và có thể kiểm chứng công khai. Đây chính là nền móng để xây dựng một nền kinh tế tác nhân AI nơi mọi giao dịch đều có thể diễn ra tự động nhưng vẫn đảm bảo độ tin cậy tuyệt đối.

Quy Trình Giao Dịch Hoàn Chỉnh Của Một AI Agent Phi Tập Trung

Quy trình phối hợp giữa các AI Agent có thể được hình dung như sau:

  • Discovery: Ở giai đoạn này, bên mua dịch vụ cần tìm một AI Agent có khả năng cung cấp đúng loại nhiệm vụ mà họ mong muốn. Việc tìm kiếm không dựa vào phỏng đoán mà dựa trên thông tin được lưu trữ trong Identity Registry và Reputation Registry của ERC-8004. Người mua có thể xem danh tính kỹ thuật số của Agent, kinh nghiệm làm việc trong quá khứ, mức độ uy tín và các đánh giá được ghi nhận từ những giao dịch trước đó. Nhờ đó, họ có thể đưa ra lựa chọn phù hợp mà không cần tin tưởng vào bất kỳ nền tảng tập trung nào
  • Contract Setup: Ở bước này, bên mua và bên cung cấp dịch vụ sẽ thống nhất phạm vi nhiệm vụ, mức phí và điều kiện hoàn thành. Sau khi đạt thỏa thuận, khoản thanh toán cần thiết sẽ được khóa lại trong Smart Contract thông qua giao thức x402. Việc khóa phí nhằm đảm bảo rằng người cung cấp dịch vụ có thể yên tâm thực hiện nhiệm vụ còn bên mua thì không phải lo rủi ro trả tiền trước khi có kết quả
  • Execution and Verification: Đây là lúc Agent cung cấp dịch vụ bắt đầu thực hiện nhiệm vụ được giao. Trong quá trình này, một bên thứ ba độc lập sẽ tiến hành kiểm tra và xác minh kết quả của Agent. Việc xác minh có thể được thực hiện bằng các cơ chế như TEE Oracle, suy luận đặt cược hoặc bằng chứng máy học không kiến thức. Khi quá trình kiểm tra hoàn tất, thông tin sẽ được ghi vào Verification Registry của ERC-8004 như một bằng chứng đáng tin cậy rằng nhiệm vụ đã được thực thi đúng cách
  • Settlement: Smart Contract của x402 sẽ tự động kiểm tra chữ ký và dữ liệu xác minh từ Verification Registry. Nếu kết quả hiển thị rằng nhiệm vụ đã được hoàn thành đúng theo yêu cầu, khoản tiền bị khóa trước đó sẽ được tự động chuyển đến Agent cung cấp dịch vụ. Toàn bộ quá trình thanh toán diễn ra mà không cần sự can thiệp của con người

Chu trình khép kín Discovery → Agreement → Verification → Payment này mô phỏng lại chính xác cách con người làm việc với nhau trong các hoạt động kinh tế từ tìm đối tác, kiểm tra năng lực, xác nhận công việc đến thanh toán. Điểm khác biệt quan trọng là tất cả đều được tự động hóa hoàn toàn giữa các thực thể máy móc, giảm thiểu rủi ro gian lận và loại bỏ nhu cầu về trung gian.

Tương Lai Từ AgentFi Đến InfoFi

Khi ERC-8004 cung cấp được danh tính minh bạch và có thể xác minh cho mỗi AI Agent, một hệ sinh thái ứng dụng mới bắt đầu hình thành và phát triển mạnh. Việc mọi tác nhân đều có danh tính và hồ sơ hoạt động rõ ràng giúp việc tương tác, đánh giá và hợp tác giữa chúng diễn ra an toàn hơn, giống như cách con người cần danh tính pháp lý và lịch sử tín dụng trước khi tham gia giao dịch.

Ứng dụng đầu tiên nổi lên là các Agent Marketplace. Đây là những thị trường nơi các AI Agent có thể niêm yết dịch vụ của mình và nhận yêu cầu từ các tác nhân khác hoặc từ người dùng. Nhờ có dữ liệu uy tín Onchain từ ERC-8004, người sử dụng có thể xem đánh giá thực tế, hiệu suất lịch sử và mức độ tin cậy của mỗi AI Agent trước khi quyết định giao dịch. Điều này giúp thị trường hoạt động minh bạch, giảm gian lận và tối ưu hóa việc lựa chọn đối tác.

Bên cạnh đó, sự xuất hiện của các Rating Agency dành riêng cho AI Agents cũng trở nên khả thi. Các đơn vị này đóng vai trò đánh giá hiệu suất của AI Agent tương tự như cách các cơ quan như Moody’s hay S&P đánh giá tín nhiệm tài chính của doanh nghiệp. Thông qua việc phân tích lịch sử hoạt động, dữ liệu xác minh và kết quả nhiệm vụ, các cơ quan xếp hạng có thể đưa ra điểm số phản ánh mức độ tin cậy của từng AI Agent. Các điểm số này giúp cải thiện chất lượng thị trường và hướng người dùng tới các tác nhân cung cấp dịch vụ tốt hơn.

Sự phát triển tiếp theo là InfoFi và AgentFi, những mô hình tài chính dựa trên dữ liệu và năng lực của các tác nhân. Vì mỗi tác nhân đều có hồ sơ minh bạch và bằng chứng hoạt động được xác nhận Onchain, chúng có thể tham gia vào các sản phẩm tài chính chuyên biệt như cho vay dựa trên hiệu suất, Staking dựa trên năng lực tính toán hoặc các dịch vụ quản lý rủi ro tự động. InfoFi và AgentFi đánh dấu sự hội tụ giữa DeFi và AI nơi tài sản không chỉ đến từ vốn mà còn đến từ khả năng xử lý và cung cấp thông tin của AI Agent.

Cuối cùng, danh tính ERC-8004 mở đường cho sự hợp tác xuyên nền tảng. Vì mỗi AI Agent sở hữu danh tính duy nhất và có thể xác minh được trên nhiều Blockchain khác nhau, chúng không còn bị giới hạn trong một hệ sinh thái duy nhất. Thay vào đó, các AI Agent có thể hoạt động trên nhiều Chain, nhiều ứng dụng và nhiều giao thức khác nhau mà vẫn giữ được uy tín và hồ sơ của mình. Điều này tạo ra một mạng lưới hợp tác rộng lớn nơi các AI Agent có thể tương tác không cần cấp phép, di chuyển linh hoạt và tham gia vào nhiều môi trường thương mại khác nhau.

Tổng Kết

X402 và ERC-8004 tạo nên một kiến trúc kép cho nền kinh tế AI Agent trong khi x402 xử lí dòng tiền còn ERC-8004 xử lí niềm tin và định danh. Nhờ đó, các Agent không chỉ có thể thực hiện nhiệm vụ và nhận thanh toán tự động mà còn có khả năng chứng minh danh tính, năng lực và lịch sử hoạt động một cách minh bạch. Sự kết hợp này giúp chuẩn hóa toàn bộ chuỗi giá trị từ khám phá đối tác, ký hợp đồng, xác minh đầu ra đến thanh toán cuối cùng, mở đường cho một hệ sinh thái Agent vận hành không cần cấp phép, có khả năng mở rộng cao và tối thiểu hóa sự phụ thuộc vào trung gian. Đây là nền tảng quan trọng để Machine Economy bước sang giai đoạn trưởng thành nơi các tác nhân AI có thể cộng tác ở quy mô lớn và tạo ra giá trị theo cách hoàn toàn tự động.