Intellectual Property từng được kỳ vọng sẽ trở thành một trụ cột trong nền kinh tế Web3 nhờ khả năng token hóa và tài chính hóa tài sản sáng tạo. Tuy nhiên các hệ sinh thái IP như Story Protocol vẫn chưa đạt được mức độ sử dụng như kỳ vọng mặc dù đã Mainnet được gần nửa năm. Điều này đặt ra câu hỏi: liệu tiềm năng IP đang bị đánh giá sai hay vấn đề nằm ở cách triển khai? Hãy cùng Hak Research tìm hiểu chi tiết trong bài viết này nhé.

Trước khi vào bài viết, mọi người có thể tham khảo các bài viết sau để hiểu hơn về thị trường Crypto nhé

Sức Hấp Dẫn Của Intellectual Property Trong Thời Đại Web3

Quyền sở hữu trí tuệ (IP) là một trong những tài sản lớn nhất trên thế giới với giá trị ước tính lên tới 61 nghìn tỷ USD. Một số ví dụ nổi bật như giá trị của các thương hiệu hàng đầu như Apple, Microsoft, Louis Vuitton,… lên đến hàng nghìn tỉ USD, James Bond – thương hiệu phim với hơn 14 tỷ USD doanh thu phòng vé toàn cầu,…Trong bối cảnh công nghệ AI và Web3 phát triển mạnh mẽ, IP không chỉ là các sản phẩm sáng tạo truyền thống như âm nhạc, phim ảnh, sách mà còn mở rộng sang các nội dung do AI tạo ra, dữ liệu số và các tài sản kỹ thuật số khác. Tuy nhiên, hệ thống quản lý IP truyền thống vẫn còn nhiều hạn chế:

  • Tính không minh bạch: Quy trình cấp phép và quản lý quyền sở hữu thường phức tạp, phụ thuộc vào các bên trung gian tập trung dẫn đến chi phí cao và thiếu minh bạch
  • Khó khăn trong việc bảo vệ quyền lợi: Các nhà sáng tạo thường gặp khó khăn trong việc theo dõi và bảo vệ quyền lợi của mình, đặc biệt trong bối cảnh sao chép kỹ thuật số dễ dàng và chi phí thấp
  • Tích hợp với AI: Sự bùng nổ của AI làm tăng nhu cầu về dữ liệu để đào tạo mô hình nhưng các vấn đề về quyền sở hữu dữ liệu vẫn chưa được giải quyết triệt để

Với ứng dụng của Blockchain và sự xuất hiện của các nền tảng cơ sở hạ tầng về IP mang lại cơ hội để giải quyết những vấn đề này bằng cách:

  • Tăng tính minh bạch: Ghi lại quyền sở hữu và giao dịch IP trên blockchain đảm bảo tính bất biến và dễ theo dõi
  • Tự động hóa: Các Smart Contract cho phép tự động hóa việc cấp phép và phân phối tiền bản quyền, giảm sự phụ thuộc vào trung gian
  • Kiếm tiền từ IP: Các nền tảng như Story Protocol cho phép token hóa IP, biến chúng thành tài sản có thể giao dịch, tích hợp với DeFi (IPFi) để tạo ra dòng doanh thu mới

Do đó, câu chuyện IP không chỉ còn hấp dẫn mà còn đang trở thành một lĩnh vực tiên phong trong sự giao thoa giữa Blockchain, AI và nền kinh tế sáng tạo.

Intellectual Property Đang Được Triển Khai Như Nào Trong Thị Trường Crypto

Ở thời điểm hiện tại, các giao thức Web3 đang triển khai nhiều giải pháp khác nhau để đưa IP vào trong Blockchain nhằm giải quyết các vấn đề về minh bạch, bảo vệ quyền lợi và kiếm tiền từ IP. Sau đây là 3 xu hướng chính: 

IP Tokenization  – Token hóa IP

Đây là quá trình chuyển đổi các tài sản trí tuệ như tác phẩm nghệ thuật, âm nhạc, phim, nội dung kỹ thuật số, dữ liệu AI hoặc thương hiệu thành các tài sản số có thể giao dịch được trên Blockchain, điển hình là NFT hoặc các định dạng tài sản số khác. Các token này không chỉ đại diện cho quyền sở hữu mà còn có thể mang theo quyền sử dụng, quyền phân phối hoặc điều khoản cấp phép cụ thể.

Quá trình này không chỉ phục vụ mục tiêu lưu trữ hoặc chứng minh quyền sở hữu mà còn tích hợp trực tiếp với các giao thức DeFi, cho phép thế chấp, giao dịch hoặc tạo dòng tiền thụ động từ IP và xu hướng này được gọi là Intellectual Property Finance (IPFi)

Hiện tại, đang có 3 giao thức trong thị trường Crypto triển khai theo hướng này bao gồm:

1. Story Protocol

  • Cấu trúc tài sản IP: Các tài sản IP được mint dưới dạng NFT thông qua IP Assets. Ngoài ra, Story sử dụng IP Accounts – một mô hình tài khoản dựa trên tiêu chuẩn ERC-6551 (Token Bound Accounts), cho phép mỗi NFT sở hữu và tương tác với các tài sản khác như một ví độc lập
  • Cấp phép có thể lập trình (Programmable IP Licenses): Các nhà sáng tạo có thể gắn kèm PIL vào IP của họ từ đó định nghĩa rõ ràng các điều khoản sử dụng (phạm vi, thời gian, hình thức khai thác, chia sẻ doanh thu…). Ví dụ: Một nhạc sĩ có thể token hóa bài hát của mình, đính kèm PIL yêu cầu rằng 30% doanh thu Streaming sẽ được chia cho các nhà sản xuất
  • Tính mô-đun và mở rộng: Story Protocol cung cấp Layer 1 dành riêng cho IP, cho phép triển khai các giao thức cấp phép, giao dịch IP và tích hợp trực tiếp với các ứng dụng DeFi và AI-native.

2. Camp Network

  • Token hóa dữ liệu AI Native: Camp tập trung vào token hóa các dữ liệu do người dùng tạo ra và dữ liệu phục vụ huấn luyện AI. Dữ liệu này được đại diện dưới dạng tài sản số có thể giao dịch hoặc Staking
  • Proof of Provenance (PoP): Mỗi tập dữ liệu đi kèm với một bằng chứng nguồn gốc, ghi lại chi tiết về ai đã tạo ra nó, khi nào và trong hoàn cảnh nào. Điều này đảm bảo tính minh bạch, giúp các mô hình AI sử dụng dữ liệu có thể truy xuất và trả công xứng đáng cho nhà cung cấp dữ liệu
  • Quản lý tập trung vào AI-native IP: Camp không chỉ token hóa nội dung tĩnh mà còn tập trung vào dữ liệu động, yếu tố quan trọng với các mô hình AI học liên tục

3. Soneium

  • Triển khai trên Layer 2 của Ethereum: Soneium sử dụng Layer 2 để đảm bảo chi phí thấp và hiệu suất cao cho các giao dịch IP
  • Token hóa IP trong ngành giải trí: Các IP giải trí như nội dung Video, hình ảnh nghệ thuật, tài sản liên quan đến Fan Engagement được mint dưới dạng NFT. Ví dụ: Vé tham dự sự kiện, quyền truy cập nội dung độc quyền hoặc quyền biểu quyết cho các hoạt động cộng đồng
  • Tích hợp hệ sinh thái Sony: Với nền tảng hỗ trợ từ tập đoàn Sony, Soneium có lợi thế trong việc mở rộng hệ thống quản lý bản quyền cho âm nhạc, phim ảnh và trò chơi điện tử với phạm vi áp dụng thực tiễn và dữ liệu người dùng thực

Thông qua token hóa, IP trở thành tài sản có thể dễ dàng mua bán, trao đổi trên thị trường mở. Điều này đặc biệt quan trọng với những IP trước đây khó định lượng giá trị hoặc bị hạn chế bởi cơ sở hạ tầng truyền thống. Ngoài ra việc token hóa kết hợp với Smart Contract cũng giúp loại bỏ nhu cầu phải phụ thuộc vào các tổ chức trung gian như hãng phim phát hành, đại lí phân phối hoặc tổ chức quản lí bản quyền tập trung. Các nhà sáng tạo có thể trực tiếp quản lí, cấp phép và phân phối tài sản của mình.

Quản lí và bảo về IP qua Blockchain

Thông qua việc ứng dụng công nghệ Blockchain, mọi hành vi liên quan đến IP bao gồm đăng kí quyền sở hữu, cấp phép sử dụng, chuyển nhượng và phân phối nội dung đều được ghi lại và lưu trữ trên Blockchain. Điều này tạo ra một hồ sơ công khai mà bất kì bên liên quan nào từ nhà sáng tạo đến tổ chức cấp phép hoặc người tiêu dùng đều có thể kiểm chứng quyền sở hữu và lịch sử sử dụng của IP một cách dễ dàng, minh bạch và không cần phụ thuộc vào bên thức ba.

Ngoài ra, các giao thức có thể sử dụng Smart Contract để tự động thực hiện các điều kiện đã định sẵn khi các điều kiện đó được thõa mãn. Trong lĩnh vực quản lí IP, Smart Contract có thể lập trình để:

  • Tự động cấp phép: Khi người dùng yêu cầu sử dụng một IP (ví dụ: bài hát, hình ảnh kỹ thuật số), Contract sẽ kiểm tra điều kiện và tự động cấp quyền nếu hợp lệ
  • Phân phối tiền bản quyền (Royalty Distribution): Doanh thu thu được từ việc sử dụng IP được tự động chia sẻ đến các bên liên quan theo tỷ lệ định sẵn (ví dụ: 50% cho nghệ sĩ, 30% cho nhà sản xuất, 20% cho nền tảng)
  • Xử lý tranh chấp và vi phạm: Một số Smart Contract nâng cao có thể tích hợp Logic phát hiện hành vi bất thường (ví dụ: sử dụng IP không hợp lệ) và thực hiện biện pháp như tạm dừng quyền truy cập hoặc khởi động quy trình giải quyết khiếu nại

Hiện tại, 3 giao thức Story Protocol, Camp Network và Soneium cũng có những cách thức khác nhau để bảo vệ quyền IP cho người dùng, chi tiết như sau:

  • Story Protocol: Tích hợp Agent TCP/IP – một Framework cho phép các AI Agent thực hiện giao dịch IP một cách tự chủ bao gồm đàm phán, cấp phép, bán hoặc mua dữ liệu, hình ảnh, âm nhạc qua các Smart Contract có sức mạnh pháp lý cả On‑chain và Off‑chain. Cụ thể, các Agent có thể tự tạo IP Contracts, trao đổi tập dữ liệu hoặc cấp phép bản quyền mà không cần sự can thiệp của con người
  • Soneium: Cung cấp tính năng Blacklist, tạm dừng smart contract nếu phát hiện vi phạm, ví dụ: sử dụng trái phép thương hiệu Sony như trong một số MemeCoin. Các Contract này bị hạn chế truy cập qua RPC công cộng trong vòng 12 giờ hoặc cho tới khi vi phạm được giải quyết. 
  • Camp Network: Áp dụng bằng chứng nguồn gốc dữ liệu (Data Provenance) trên Layer 1 để ghi nhận IP/dữ liệu AI, giúp đảm bảo minh bạch khi cấp phép, phân phối phần thưởng và truy vết nhiệt nguồn sử dụng

Tích hợp IP vào DeFi

IP token hóa thông qua NFT hoặc các token đại diện khác có thể được dùng làm tài sản thế chấp để Lending hoặc sử dụng trong các giao thức DeFi khác để kiếm thêm lợi nhuận. Điều này giúp IP giờ đây không chỉ là sản phẩm sáng tạo mà trở thành tài sản tài chính sinh lời

  • Story Protocol: Đang xây dựng 1 hệ sinh thái nơi các IP có thể được token hóa thành NFT và được sử dụng trong hệ sinh thái DeFi trên Story. Chẳng hạn như Verioa – nền tảng cấp phép IP tự động với các điều khoản triển khai, Unleash – NFT Marketplace nơi người dùng có thể mint và giao dịch IP Assets,… 1 Ví dụ cụ thể như một nhà làm phim có thể token hóa kịch bản sau đó dùng NFT này để thế chấp vay vốn trên giao thức Color giúp khai thác vốn lưu động mà không mất quyền sở hữu IP
  • Camp Network: Mang đến 1 cách tiếp cận khác nơi người dùng đăng kí dữ liệu cá nhận (ví dụ văn bản, hình ảnh, âm thanh,…) sau đó Staking dữ liệu vào các Liquidity Pool chuyên biệt. Khi dữ liệu được sử dụng bởi AI Agent, họ nhận được quyền lợi ngay lập tức qua Smart Contract. Ngoài ra, AI Developer có thể mua quyền sử dụng dữ liệu, Contract tự động trích phí bản quyền từ thanh toán của họ, đảm bảo nguồn thu cho người đóng góp nội dung
  • Soneium: Chưa có định hướng triển khai rõ ràng ở thời điểm hiện tại nhưng Soneium đang triển khai chương trình Soneium Spark – một chương trình Incubator hỗ trợ phát triển dự án IP/NFT với khoảng đầu tư lên đến 100.000 USD và cung cấp hỗ trợ về kĩ thuật cũng như Marketing. Dự án có thể là NFT, ứng dụng giải trí, Game, DeFi tất cả đều nhắm đến việc kiếm tiền từ IP. Ngoài ra, Soneium đã tích hợp Kendrix – nền tảng quản lí bản quyền âm nhạc, có cơ chế chia sẻ doanh thu giữa nghệ sĩ, hãng thu âm và tổ chứ quản lí như JASRAC

Câu Chuyện IP Liệu Còn Sức Hấp Dẫn

Ở thời điểm hiện tại, mới chỉ có Story Protocol và Soneium chính thức Mainnet. Tuy nhiên so với Soneium thiên về DeFi và bảo về quyền sở hữu IP bằng cách tích hợp các công cụ như Blockaid để phát hiện và hạn chế các Smart Contract vi phạm IP. Các vi phạm được đưa vào danh sách hạn chế với thời gian 12 giờ để khắc phục trước khi bị hạn chế hoạt đông. Một số Memecoin như Aibo và Toro đã bị chặn vì lí do này nhưng nhiều thành viên trong cộng đồng cũng cáo buộc rằng Sony đang kiểm soát quá mức mạng lươi, mâu thuẫn với tinh thần phi tập trung của Web3. 

Đối với Story Protocol, họ đang triển khai rất nhiều hoạt động đáng chú ý để thúc đẩy sự phát triển của hệ sinh thái của mình. Một số hoạt động đáng chú ý có thể kể đến như: 

  • Phát triển các Agent Transaction Control Protocol cho IP giúp các AI Agent tự động giao dịch IP như dữ liệu huấn luận và phong cách sáng tạo. Một ví dụ nổi bật là việc AI Agent Luna được thuê quản lí tài khoản X của dự án với mức lượng lên đến 365.000 USD/năm, minh chứng cho tiềm năng của AI trong quản lí IP
  • Hợp tác với Hollywood: Tại sự kiện Consensus 2025,  David Goyer – đạo diễn nổi tiếng của Blade và The Dark Knight đã công bố dự án khoa học viễn tưởng Emergence được xây dựng trên nền tảng Incention, sử dụng công nghệ Story Protocol. Dự án này kết hợp Blockchain và AI để tạo ra một vũ trụ Transmedia do cộng đồng dẫn dắt
  • Story Protocol công bố quỹ đầu tư 10 triệu USD hợp tác với OKX Ventures để hỗ trợ các dự án khởi nghiệp trong lĩnh vực IP, AI và DeFi nhằm thúc đẩy phát triển của các ứng dụng trong hệ sinh thái của mình. Quỹ này sẽ tập trung vào các dự án đưa IP thế giới thực lên Blockchain, cho phép tài chính hóa giá trị IP và cung cấp dữ liệu Onchain để đào tạo AI.

Tiếp theo chúng ta cùng đến với một số dữ liệu Onchain trên Story Protocol. Kể từ khi ra mắt Mainnet vào tháng 02/2025, số lượng địa chỉ tích lũy trên hệ sinh thái Story Protocol đã lên tới 770.000. Tuy nhiên số lượng địa chỉ Active chỉ dao động quanh mức 4000 – 6000 và số lượng địa chỉ mới hàng ngày cũng dao động quanh mức 500. Một con số quá thấp và đáng báo động đối với một Blockchain Layer 1 và nhìn rộng ra thì mọi người thấy sự gia tăng của người dùng chỉ diễn ra trong vòng 1 tháng đầu kể từ khi Mainnet

Tiếp theo về tổng số lượng Transactions tích lũy trên Story đã đạt con số hơn 33 triệu Trans. Tuy nhiên về số lượng Transactions hàng ngày chỉ dao động quanh mức 200.000 Trans và không có dấu hiệu tăng trưởng trong 3 tháng gần đây. 

Với những thông số Onchain nghèo nàn như vậy thì rõ ràng hệ sinh thái Story Protocol đang có rất ít người sử dụng và nói thẳng ra là không có ai sử dụng. Vậy liệu IP có còn thực sự hấp dẫn như tiềm năng ban đầu của nó hay do Story Build sai cách?

Theo mình nghĩ là cả hai. Một vấn đề lớn khiến IP không thực sự hấp dẫn ở thời điểm hiện tại là thiếu câu chuyện để thu hút người dùng cũng như trải nghiệm người dùng tương đối phức tạp. Việc khởi tạo IP Assets, thiết lập Programmable Licenses hay tích hợp AI Agent không dành cho người dùng thông thường khi gặp phải nhiều quy trình phức tạp. Nó sẽ xuất phát từ nhu cầu của những công ty lớn hoặc người nổi tiếng có nhu cầu token hóa IP để mang đến nhiều tiện lợi hơn so với cấp phép IP truyền thống. 

Ngoài vấn đề về trải nghiệm người dùng, một khía cạnh khác cũng cần được nhìn nhận là giá trị kinh tế thực sự của IP khi được đưa lên Blockchain vẫn chưa đủ thuyết phục người dùng trong thị trường Crypto. Trong mô hình truyền thống, IP thường được định giá và khai thác thông qua các hợp đồng độc quyền, phân phối có kiểm soát và quy trình pháp lý rõ ràng. Khi chuyển sang mô hình Web3 với các yếu tố như Programmable Licensing hay Staking IP Token, cơ chế tài chính hóa IP trở nên linh hoạt hơn nhưng cũng đặt ra bài toán về tính minh bạch trong định giá, phân phối giá trị và xác thực quyền sở hữu thực sự.

Điểm thứ ba cần đề cập là thị trường IP hiện nay vẫn quá phân mảnh và thiếu cầu kết nối. Các nền tảng như Story Protocol dù đã có quan hệ hợp tác với các đạo diễn, AI Agent hay quỹ đầu tư nhưng chưa thực sự tạo ra một sản phẩm có thể thu hút người dùng phổ thông tham gia. Việc token hóa kịch bản phim, âm nhạc hay dữ liệu AI chỉ thực sự có giá trị khi có một hệ sinh thái đồng bộ từ sáng tạo nội dung → xác nhận quyền sở hữu → phân phối → sử dụng → tài chính hóa. Hiện tại các bước này vẫn còn rời rạc và nặng tính Infrastructure hơn là Application.

Ngoài ra, cần thừa nhận rằng Narrative về IPFi chưa thực sự hấp dẫn đối với thị trường Crypto vốn luôn chạy theo Trend, tốc độ và tính thanh khoản cao. Trong khi các trào lưu như DePIN, RWA hay SocialFi có thể cho thấy sự tăng trưởng người dùng nhanh chóng thì IPFi lại thiên về mô hình dài hạn, cần thời gian chứng minh hiệu quả kinh tế điều mà không phải nhà đầu tư nào cũng kiên nhẫn theo đuổi.

Tổng Kết

Mặc dù IP mang đến nhiều tiềm năng phát triển trong dài hạn nhưng ở thời điểm hiện tại thực sự nó đang khá khó phát triển và vận hành trong thị trường Crypto. Trong tương lai tiềm năng của IP vẫn đang rất lớn nhưng để khai thác được, cần sự thay đổi từ hướng tiếp cận, tối ưu trải nghiệm người dùng đến xây dựng hệ sinh thái ứng dụng thực tế thay vì chỉ tập trung vào hạ tầng.