Bài viết này được thực hiện nhằm cung cấp đến bạn đọc một góc nhìn tổng quan về Bitcoin ETF trên phạm vi toàn cầu, trọng tâm của bài viết tập trung vào Bitcoin ETF tại Mỹ, cụ thể là ETF do BlackRock yêu cầu phát hành và đang chờ đợi SEC phê duyệt cho yêu cầu đó.

Để hiểu hơn về nội dung của bài viết, mọi người có thể tham khảo một số bài viết dưới đây:

• Crypto Panorama 101 | Tập 2: Bitcoin là gì?
• Bitcoin ETF Là Gì? Động Lực Bùng Nổ Của Bitcoin & Toàn Bộ Thị Trường Crypto

Tổng Quan Về Bitcoin ETF

ETF là gì?

ETF được hình thành từ khoảng năm 1990, nhằm đáp ứng 2 nhu cầu lớn của các nhà đầu tư cá nhân trong thị trường chứng khoán: (i) Tiếp cận các quỹ đầu tư thụ động và (ii) Đầu tư vào các chỉ số chứng khoán và sự biến động của các hàng hóa cơ sở.

Thứ nhất, trước khi ETF được phát triển, mọi người phải đến trụ sở của quỹ đầu tư để mua chứng chỉ quỹ, điều này gây cản trở ở nhiều mặt. ETF cũng giống như chứng chỉ quỹ vậy, nhưng có thể giao dịch ETF trên các sàn giao dịch chứng khoán giống như những cổ phiếu thông thường, vậy nên nó giúp các nhà đầu tư cá nhân dễ dàng tiếp cận với việc đầu tư vào các quỹ thụ động hơn.

Thứ hai, các chỉ số chứng khoán (VD: S&P 500, Dow Jones, Nasdaq,...) hay giá cả của nhiều hàng hóa trên thị trường (Vàng, dầu,...) cũng luôn có biến động, từ đó xuất hiện nhu cầu đầu tư vào những loại chỉ số như vậy. Song để có thể giao dịch được các chỉ số đó trên sàn giao dịch chứng khoán thì thị trường cần phát triển những hợp đồng phái sinh hoặc những quỹ mô phỏng biến động giá. ETF là một trong những giải pháp như vậy, một ETF sẽ mô phỏng biến động của một chỉ số hoặc một rổ hàng hóa.

Bitcoin ETF là gì?

Theo mô tả trên, Bitcoin ETF là một quỹ mô phỏng biến động giá của Bitcoin, có thể giao dịch trên các sàn giao dịch chứng khoán. Về cơ bản, một công ty sẽ nắm giữ Bitcoin và đồng thời phát hành một số lượng chứng chỉ quỹ ETF nhất định, mỗi chứng chỉ quỹ ETF đại diện cho 1 phần trên tổng vốn của quỹ, vì vậy giá của Bitcoin thay đổi bao nhiêu % thì giá trị của 1 chứng chỉ quỹ ETF cũng thay đổi bấy nhiêu.

Sở dĩ người ta cần phát hành Bitcoin ETF vì các sàn giao dịch chứng khoán không hỗ trợ giao dịch Bitcoin, vậy muốn đầu tư vào Bitcoin thì có thể đầu tư vào Bitcoin ETF với tác dụng tương đương, đồng nghĩa với việc xem Bitcoin như một loại hàng hóa.

Nếu như Bitcoin ETF được cấp phép hoạt động tại một khu vực/quốc gia nào thì điều đó đồng nghĩa với việc nó được tiếp cận với thị trường chứng khoán tại khu vực/quốc gia đó.

Tình Hình Của Bitcoin ETF Trên Thế Giới

Thông qua nghiên cứu cá nhân, mình nhận thấy quá trình hình thành một Bitcoin ETF có liên quan tới 3 bên chủ yếu: 

• Tổ chức phát hành ra ETF: trực tiếp quản lý tài sản mà ETF đó đại diện; 
• Cơ quan có thẩm quyền quyết định tính hợp pháp của ETF đó; 
• Sàn chứng khoán hỗ trợ giao dịch ETF: cho biết quy mô thị trường mà ETF có thể tiếp cận.

Hiện nay, trên thị trường chứng khoán tại Canada, Brazil đã có những Bitcoin ETF tiêu biểu đầu tiên. 

Tình hình Bitcoin ETF tại Canada

Tại Canada, tính đến nay đã có ít nhất 3 Bitcoin ETF được cấp phép hoạt động bởi Cơ quan Giám sát Chứng khoán Canada (Canadian Securities Administrators - CSA) và được niêm yết trên Toronto Stock Exchange (TSX), trong đó TSX là sàn giao dịch chứng khoán lớn nhất của Canada (về khối lượng giao dịch), đồng thời là một trong những sàn giao dịch chứng khoán lớn nhất khu vực Bắc Mỹ.

• Purpose Bitcoin ETF (TSX:BTCC), bắt đầu hoạt động vào 2021-02-18. BTCC là Bitcoin ETF đầu tiên được cấp phép hoạt động tại Canada và cũng là đầu tiên trên thế giới. BTCC được phát hành bởi Purpose Investments Inc. Trong đó, Purpose Investments Inc. là một công ty quản lý tài sản có trụ sở tại Canada, được thành lập vào năm 2013.  Purpose Investment đang nắm giữ khoảng 27752 Bitcoin, tương ứng AUM = $855M với BTCUSD ~ 30k. 
• 3iQ CoinShares Bitcoin ETF (TSX:BTCQ), bắt đầu hoạt động vào 2021-04-19. BTCQ là Bitcoin ETF được phát hành bởi 3iQ Corp với sự hỗ trợ của CoinShare. Trong đó 3iQ Corp là một công ty quản lý tài sản crypto có trụ sở tại Canada, được thành lập vào năm 2012 và là đơn vị tiên phong trong lĩnh vực quản lý tài sản crypto tại Canada. Tính đến 07/07/2023, quỹ 3iQ CoinShares Bitcoin ETF có $77M giá trị Bitcoin (AUM = $77M). 
• CI Galaxy Bitcoin ETF (TSX:BTCX.B), bắt đầu hoạt động vào 2021-03-09. BTCX.B là Bitcoin ETF được phát hành bởi CI Global Asset Management. Trong đó CI Global Asset Management là một công ty quản lý tài sản đa quốc gia có trụ sở tại Canada, được thành lập vào năm 1965. Tính đến 07/07/2023, quỹ CI Galaxy Bitcoin ETF có $457.56M giá trị Bitcoin (AUM = $457.56M).

AUM - Assets Under Management của một ETF là chỉ số phản ánh tổng giá trị của tất cả các tài sản mà ETF đó quản lý.

Tình hình Bitcoin ETF tại Brazil

Tại Brazil cũng đã xuất hiện một vài Bitcoin ETF được cấp phép hoạt động bởi Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Brazil (Comissão de Valores Mobiliários - CVM) và được niêm yết trên B3 (hoặc BMVF), trong đó B3 là sàn giao dịch chứng khoán lâu đời thứ 2 của Brazil, đồng thời là một trong những sàn giao dịch chứng khoán lớn nhất khu vực Nam Mỹ.

• QR CME CF Bitcoin Reference Rate FDI Inv no Ext (B3:QBTC11), bắt đầu hoạt động vào 2021-06-23. QBTC11 là Bitcoin ETF đầu tiên được cấp phép hoạt động tại Brazil, theo sau 3 Bitcoin ETF đến từ Canada. QBTC11 được phát hành bởi QR Capital - một công ty quản lý tài sản crypto có trụ sở tại Brazil, được thành lập vào năm 2020. Tính đến 10/07/2023, quỹ này nắm giữ khoảng $33M giá trị Bitcoin.
• IT Now Bloomberg Galaxy Bitcoin ETF (B3:BITI11), bắt đầu hoạt động vào 2022-11-10. BITI11 là Bitcoin ETF được phát hành bởi Itaú Asset Management với sự hỗ trợ của Galaxy Digital - một công ty quản lý tài sản thuộc sở hữu của ngân hàng Itaú Unibanco (Ngân hàng lớn nhất khu vực Mỹ Latinh). Được thành lập vào năm 1957 và đang quản lý khoảng 165 tỷ USD (Theo thông cáo báo chí do Galaxy Digital cung cấp). Các thông tin về AUM của ETF vẫn còn hạn chế.

Tình hình Bitcoin ETF tại Mỹ

Trên thế giới đã có không ít các thể loại Bitcoin ETF tại những thị trường lớn ở Châu Mỹ, nhưng cộng đồng đầu tư quan tâm hơn cả đối với tình hình Bitcoin ETF tại Mỹ, vì thị trường chứng khoán của Mỹ là lớn nhất (chiếm tới gần 45% tổng thị trường chứng khoán toàn cầu vào năm 2018 - dữ liệu được cung cấp bởi The World Bank).

Tuy vậy cho tới nay vẫn chưa có Bitcoin ETF nào tại Mỹ được SEC cấp phép hoạt động.

• Bitcoin ETF đầu tiên tại Mỹ đã có từ đầu 2017, có tên là Winklevoss Bitcoin ETF, được thiết kế bởi 2 anh em Tyler Winklevoss và Cameron Winklevoss, đây cũng là 2 Co-Founder của sàn CEX Gemini. SEC đã từ chối Bitcoin ETF lần đầu tiên vào ngày 10 tháng 3 năm 2017 vì lo ngại Bitcoin spot dễ dàng bị thao túng trên nhiều thị trường giao dịch không thuộc quản lý của SEC.
• Năm 2018, đã có đợt SEC liên tục từ chối 9 sản phẩm ETF về Bitcoin của 3 công ty ProShares, GraniteShares và Direxion. Trong đó ProShares đề xuất 2 loại Bitcoin Future ETF, GraniteShares đề xuất 1 Bitcoin ETF, còn lại là 5 ETF có đòn bẩy đến từ Direxion.
• Bitwise Asset Management, công ty quản lý các quỹ chỉ số Crypto lớn nhất thế giới, đã thiết kế một Bitcoin ETF vào năm 2019 và được NYSE Arca đại diện để nộp yêu cầu lên SEC, tuy nhiên cũng bị từ chối vào tháng 10 năm đó. Bitwise làm lại lần thứ 2 vào năm 2022 nhưng cũng bị SEC tiếp tục từ chối vào tháng 6. Mới nhất, trong tháng 6 năm 2023, sau khi BlackRock giới thiệu Bitcoin ETF của họ, Bitwise cũng gửi lên SEC yêu cầu phát hành Bitcoin ETF lần thứ 3.
• VanECK là một tập đoàn quản lý tài sản và đầu tư đa quốc gia, lần đầu tiên yêu cầu phát hành Bitcoin ETF vào tháng 11 năm 2021, nhưng bị SEC từ chối. Kết quả cũng tương tự trong 2 lần tiếp theo vào tháng 6 năm 2022 và tháng 3 năm 2023.
• Vào tháng 10 năm 2021, Grayscale đã dự định chuyển đổi GBTC (Grayscale Bitcoin Trust) của mình thành một Bitcoin ETF, yêu cầu này cũng đã bị SEC từ chối. Trong đó GBTC vốn là một Unit Investment Trust - Quỹ đầu tư ủy thác. Sau đó Grayscale đã quyết định thiết kế một Bitcoin ETF riêng hoàn toàn. Cho đến tháng 6 năm 2022, SEC đã từ chối yêu cầu của họ.
• WisdomTree là một công ty quản lý tài sản, ETF và ETP đa quốc gia. Tháng 5 năm 2021, WisdomTree yêu cầu lên SEC phát hành Bitcoin ETF của mình, sau 7 tháng làm việc với nhau thì SEC đã quyết định từ chối đề nghị này. Sau nhiều nỗ lực làm lại, Tháng 10 năm 2022 Wisdom Tree tiếp tục bị từ chối thêm một lần nữa. Sau khi BlackRock giới thiệu Bitcoin ETF của mình, WisdomTree đã nộp đơn đăng ký lại lần nữa vào cuối tháng 6 năm 2023.

Qua lịch sử về quan điểm của SEC, có thể thấy các công ty, tập đoàn lớn về tài chính cả trong truyền thống và trong thị trường crypto đều không thành công trong việc cố gắng phát hành một Bitcoin ETF. SEC vẫn luôn giữ một quan điểm và nhắc đi nhắc lại nó trong 6 năm qua, nhưng không vì vậy mà các công ty này đầu hàng, một số vẫn duy trì xây dựng thêm tài liệu và giải pháp để tiếp tục đề xuất với SEC.

Thay vào đó, thị trường tại Mỹ lại đang sử dụng một sản phẩm khác là Bitcoin Futures ETF. Bitcoin Future ETF thì cũng là ETF vậy, nhưng thay vì trực tiếp nắm giữ Bitcoin, các quỹ này sở hữu các hợp đồng tương lai Bitcoin. 

Tại sao Bitcoin Future ETF lại được cấp phép hoạt động tại Mỹ trước Bitcoin ETF?

2 cơ quan pháp lý thường được nhắc tới khi nói về vấn đề luật pháp của Bitcoin nói riêng và Crypto nói chung là CFTC và SEC.

Về cơ bản thì những gì là hàng hoá, hợp đồng tương lai, hợp đồng quyền chọn thì sẽ được quản lý bởi CFTC, các loại tài sản tài chính sẽ được quản lý bởi SEC (bao gồm ETF).

Bitcoin tại Mỹ đã được công nhận bởi CFTC là một loại hàng hoá, tuy nhiên với tính chất của blockchain thì CFTC không thể quản lý thị trường BTC spot được. Vì vậy Bitcoin ETF là “ETF của một hàng hoá không chịu quản lý của SEC hay CFTC”, do đó không được SEC chấp thuận. Ngoài ra còn nhiều lý do khác, nhưng chủ yếu SEC lo sợ về vấn đề thao túng giá của Bitcoin.

Mặt khác các hợp đồng tương lai Bitcoin tại Mỹ đều được quản lý bởi CFTC, và Bitcoin Future ETF là “ETF của một hàng hoá được quản lý bởi CFTC”, do đó được SEC cấp phép hoạt động.

Điều Gì Sẽ Xảy Ra Nếu Bitcoin ETF Được Thông Qua Tại Mỹ

Nếu như yêu cầu phát hành ETF của BlackRock được phê duyệt bởi SEC, sẽ có rất nhiều yếu tố có lợi cho Bitcoin và thị trường Crypto. Trước hết, BlackRock cần dự trự Bitcoin giao ngay để có thể phát hành Bitcoin ETF, vì vậy nếu như SEC phê duyệt cho BlackRock thì không khác nào một tuyên bố “BlackRock - tay chơi lớn nhất thế giới tài chính sẽ mua hold Bitcoin”. 

Thứ 2, SEC đã từng từ chối các đơn đăng kí Bitcoin ETF Giao Ngay của nhiều công ty như Valkyrie, Kryptoin, Wisdomtree, ARK Invest,... Nếu như khung pháp lý cho Bitcoin ETF do BlackRock đề xuất đủ hoàn thiện, các công ty khác có thể mượn gió bẻ măng - dựa vào tài liệu đó để phát hành sản phẩm của riêng mình trong khoảng thời gian sau đó. Viễn cảnh này tương tự như sự kiện ra mắt BTCC tại Canada vào tháng 2 năm 2021, ngay sau đó vào tháng 3 và tháng 4 đã có thêm BTCQ và BTCX.

Các ETF này sẽ được niêm yết trên ít nhất là 1 trong 2 sàn chứng khoán lớn nhất của Mỹ là Nasdaq và NYSE, từ đó Bitcoin sẽ được thị trường truyền thống tiếp cận rộng rãi hơn thông qua các sàn giao dịch lớn nhất thế giới.

BlackRock đang đặt mục tiêu niêm yết Bitcoin ETF của mình trên Nasdaq. Hiện chưa rõ BlackRock sẽ quản lý bao nhiêu Bitcoin nhưng nếu họ thành công lần này thì đó sẽ là bước ngoặt lớn cho thị trường crypto.

Quy mô của Bitcoin ETF có thể lớn như thế nào?

Có thể có nhiều phương pháp để ước lượng quy mô thị trường của Bitcoin ETFs, ở đây có thể đối sánh với tổng AUM của các Bitcoin Future ETFs.

Trong quá trình quản lý quỹ Bitcoin Future ETF, vì tính chất của hợp đồng tương lai là có ngày đáo hạn nên các quỹ sẽ phải thường xuyên tái phân bổ lại danh mục hợp đồng tương lai của họ. Quá trình này bao gồm việc bán các hợp đồng ở tháng trước và mua các hợp đồng có kỳ hạn tới cuối tháng sau. Vì nhiều lý do mà quá trình này gây hao hụt cho tổng tài sản mà quỹ quản lý, khiến cho các Bitcoin Future ETF không phù hợp để đầu tư lâu dài. 

Mặt khác, nếu nắm giữ Bitcoin spot thay vì hợp đồng tương lai thì sẽ không gặp phải những cản trở như vậy. Đây là điều kiện tốt cho các quỹ và vì vậy chắc chắn Bitcoin ETF sẽ được phát triển mạnh hơn so với Bitcoin Fututre ETF.

Hiện tại, tổng AUM của tất cả Bitcoin Futures ETF là khoảng hơn $2.8B, với ARWK và BITO là 2 ETF có AUM lần lượt là $1,536B và $1.099B. Vậy có thể phỏng đoán tổng AUM của tổng các Bitcoin ETFs hoàn toàn có thể vượt xa con số $2.8B đô, phụ thuộc vào BlackRock và các tổ chức quản lý tài sản khác. 

Ngoài ra, có một tính chất được ghi nhận bởi nhiều phân tích khác nhau cho thấy Bitcoin có xu hướng biến động khá sát với nhóm cổ phiếu công nghệ tại Mỹ, nguyên nhân bởi mức độ rủi ro của các tài sản này có sự tương đồng (bài viết này thừa nhận, không chứng minh).

Hiện tại, tổng AUM toàn thị trường của nhóm Technology Equities ETFs đang đạt khoảng $183B. Trong đó, Tech-ETF có giá trị tài sản ròng lớn nhất của BlackRock là iShares U.S. Technology ETF với khoảng $12.6B giá trị tài sản ròng. Giả sử BlackRock cũng phân bổ danh mục quản lý tài sản theo mức độ rủi ro, Bitcoin ETF của BlackRock (nếu được phát hành) sẽ có AUM không vượt quá con số $12.6B trong khoảng thời gian này. 

Tổng Kết

Trên đây là toàn bộ phân tích và nhận định cá nhân của mình về những diễn biến có thể xảy ra nếu Bitcoin ETF được cấp phép hoạt động tại Mỹ. Trong khoảng thời gian sắp tới, các thông tin về Bitcoin ETF sẽ phổ biến hơn trong cộng đồng crypto. Hy vọng thông qua bài viết này mọi người đã có thể nắm bắt được một cách tổng quan về Bitcoin ETF và tình hình chung trên thế giới.