Toàn Cảnh Hệ Sinh Thái ZkSync Năm 2022

ZkSync nói riêng và các giải pháp ZkRollup nói chung đã có một năm đầy rộn ràng khi cùng nhau chia sẻ chung tầm nhìn về zkEVM, Layer 3 hay cùng nhau kêu gọi vốn từ những quỹ đầu tư lớn. Và có lẽ chỉ có ZkSync là có đầy đủ cả 3 niềm vui trên. 

Và bây giờ mọi người cùng mình nhìn lại một năm của ZkSync được xây dựng và phát triển bởi Matter Labs nhé!

Toàn Cảnh Hệ Sinh Thái ZkSync Năm 2022

Cập nhật chỉ số on-chain

Từ đầu năm tới nay số lượng transactions đã tăng trưởng đáng kể nhưng theo góc nhìn của mình phần lớn số lượng transactions này đến từ hoạt động skin in the game để có cơ hội nhận retroactive từ phía ZkSync bởi vì tính tới thời điểm hiện tại số lượng các dự án trên ZkSync còn rất sơ khai. Hầu hết các dự án vẫn đang trong quá trình testnet, devnet.

Cập nhật về lộ trình kĩ thuật

ZkSync 1.0

ZkSync 1.0 là mạng lưới chuyên về thanh toán đã phát triển và được sử dụng nhiều trong giai đoạn đầu năm nhưng tới thời điểm từ giữa năm trở đi thì các hoạt động trên mạng lưới ZkSync không duy trì được như thời điểm đầu năm.

ZkSync 2.0

ZkSync 2.0 lần đầu được công bố tới cộng đồng vào 01/06/2021. Công nghệ cốt lõi của ZkSync 2.0 xoay quanh zkEVM và zkPorter.

zkEVM

Tại sao lại là zkEVM?

Ngoài bộ ba bất khả tri trong blockchain bao gồm: Tính Bảo Mật - Tính Phi Tập Trung - Khả Năng Mở Rộng thì đội ngũ Matter Labs đưa Khả Năng Lập Trình vào 3 yếu tố trên để trở thành 4 yếu tố để quyết định 1 blockchain có phổ biến hay không. 

Thực tế là như vậy trong thị trường crypto hầu hết các chain đều được fork từ Ethereum hoặc hỗ trợ EVM như BNB Chain, Polygon POS, Fantom, Celo, Avalanche C - Chain của Avalanche, Moonbeam của Polkadot, Aurora của Near Protocol hay EVmos của Cosmos. Nên ngay từ định hướng ban đầu việc phát triển 1 EVM cho zkRollup Chain là điều mà zkSync hướng đến và họ gọi đó là zkEVM.

Tất cả các zkRollup Chain đều sử dụng một ngôn ngữ lập trình khác biệt với Ethereum như Cairo của StarkWare, Zinc của ZkSync nên việc chọn lộ trình phát triển zkEVM là một điều tương đối hợp lý. Với zkEVM thì các dự án trên Ethereum có thể dễ dàng mở rộng qua ZkSync cực kì nhanh chóng. 

zkPorter

zkPorter tương tự với Validium cho phép lưu trữ dữ liệu off-chain đổi lại là tốc độ giao dịch nhanh và chi phí rẻ. Mọi người có thể thấy ở trên trong khi Optimistic Rollup cho khả năng mở rộng khoảng 200 - 500 TPS, ZkRollup cho khả năng mở rộng lên đến 2.000 TPS thì với zkPorter cho khả năng mở rộng lên đến 20.000 TPS.

Và ZkSync 2.0 là sự kết hợp giữa ZkRollup và zkPorter khá giống với Volition của StarkWare đang xây dựng. Với các hoạt động yêu cầu cao về bảo mật như gửi tiền từ L2 và L1 bạn sử dụng ZkRollup nhưng khi bạn trading trên Uniswap nơi ưu tiên tốc độ giao dịch, phí giao dịch bạn có thể lựa chọn zkPorter với tốc độ siêu nhanh và chi phí gần như bằng 0.

Tổng quan ZkSync 2.0 trong năm 2022

22/02/2022: Matter Labs ra mắt ZkSync 2.0 testnet trên mạng lưới của Ethereum. Thực chất testnet này đã chậm hơn 9 tháng so với kế hoạch ban đầu của ZkSync.

20/07/2022: ZkSync bắt đầu đếm ngược 100 ngày cho đến ngày mainet. Theo roadmap chúng ra có thể thấy hành trình trước mắt còn tương đối dài bao gồm Dynamic Fees, Proof Merging, Project Registration, Baby Alpha, Fair Launch Alpha (Alpha Mainet) và Full Alpha (Mainet). 

Tại đây chúng ta cùng nhìn lại xem roadmap dự kiến của Matter Labs như thế nào và thực tế triển khai ra sao nhé.

• Dynamic Fees: Dự kiến mùa hè 2022 sẽ rơi vào khoảng tháng 4, tháng 5 và tháng 6.
• Proof Merging: Dự kiến đầu mùa thu 2022 sẽ rơi vào khoảng tháng 7.
• Project Registration: Dự kiến tháng 10/2022.
• Baby Alpha: Dự kiến tháng 11/2022.
• Fair Launch Alpha (Alpha Mainet): Dự kiến Quý 4/2022.
• Full Alpha (Mainet): Dự kiến cuối năm 2022.

31/08/2022: Dynamic Fees được cập nhật thành công trên ZkSync 2.0. Thực tế thì bản cập nhật này đã trễ 2 tháng so với dự kiến. Vậy Dynamic Fees là gì?

Đây là một cập nhật dành cho developer khi mà họ sẽ chỉ cần thanh toán phí cho những gì mà họ sử dụng bên cạnh đó Matter Labs cũng cập nhật cho hệ thống lập mô hình phí để đảm bảo tất cả các khoản phí sẽ được tính toán một cách chính xác nhất.

07/09/2022: Project Registration chính thức được triển khai sớm hơn 1 tháng so với dự kiến và sớm hơn Proof Merging. Ở giai đoạn này các dự án sẽ đăng kí để sớm triển khai trên ZkSync.

Tính đến thời điểm hiện tại đã có các dự án đăng kí trên ZkSync như AAVE - nền tảng Lending Protocol lớn nhất thị trường hiện tại, Uniswap V3, Sushiswap, Chainlink, 1inch, Gnosis, Curve Finance, Argent.

18/10/2022: Proof Merging đã chính thức có mặt trên ZkSync 2.0. Bản cập nhật này đã trễ khoảng 3 tháng so với dự kiến. Vậy Proof Merging là gì?

Đây là giai đoạn đưa bằng chứng zk vào môi trường thực thi của các hợp đồng thông minh EVM.

29/10/2022: Đúng deadline thì Baby Alpha đã có mặt trên ZkSync. Vậy Baby Alpha là gì?

Baby Alpha là mạng hoạt động bằng tiền thật nhưng sẽ không có bất kì dự án nào được triển khai trên nó điều này giúp đội ngũ phát triển xác minh lại hệ thống có hoạt động chính xác và đúng với mong đợi của họ hay không.

16/11/2022: ZkSync kêu gọi thành công số tiền $200M tại vòng Series C do Dragonfly Capital và Blockchain Capital dẫn đầu nâng tổng số tiền kêu gọi thành công lên $458M lớn nhất trong tất cả các Layer 2 như Arbitrum: $123.7M, Optimism: $178M và StarkWare: $273M

27/12/2022: Chậm deadline là cụm từ được chú ý nhất trong thông báo lần này đến từ nhà Matter Labs trong đó Fair Launch Alpha sẽ được triển khai vào Quý 1/2023 tức là chậm hơn 3 tháng so với dự kiến và Full Alpha tức là Mainet sẽ được dời từ cuối năm 2022 sang Quý 2/2023 tức là chậm hơn 6 tháng so với dự kiến. Nếu bạn theo dõi lộ trình phát triển ZkSync từ thời điểm đầu thì cũng không quá bất ngờ về việc delay ra mắt sản phẩm của Matter Labs.

Vậy Fair Launch Alpha (Alpha Mainet) là gì? 

Tại giai đoạn Fair Launch Alpha thì các dự án được khuyến khích tham gia vào hệ sinh thái của zkSync mà không cần phải verify hay bầu chọn tất cả đều là tự do. Ở giai đoạn này Matter Labs sẽ quan sát hệ sinh thái hình thành tuy vậy các hoạt động của người dùng vẫn sẽ bị hạn chế.

Vậy Full Alpha (Mainet) là gì? 

Tại giai đoạn này ZkSync 2.0 đã trở thành một hệ sinh thái thực thụ không giới hạn bất kì điều gì đối với dự án, developers hay người dùng. Trong giai đoạn này Matter Labs vẫn tiếp tục cải thiện hiệu suất làm việc của những node tạo bằng chứng giao dịch (Prover), hỗ trợ các nhà phát triển qua việc bổ sung tài liệu trong library, đưa ra hướng dẫn và ví dụ cụ thể bên cạnh đó còn nhiều cập nhật khác nữa.

Cập nhật hệ sinh thái ZkSync

Tổng quan về TVL

TVL của toàn hệ sinh thái ZkSync đã bùng nổ vào giai đoạn đầu năm khi tăng trưởng từ mức khoảng $50M đã tăng lên khoảng gần $200M 2 tháng ngắn ngủi. Tuy nhiên sau đó cùng với mức giảm của thị trường thì TVL trên ZkSync cũng suy giảm về mức $50M tức là mức trước khi tăng trưởng. 

Tính đến thời điểm hiện tại TVL của nền tảng ZkSync chủ yếu nằm trong ZkSync 1.0 chuyên về thanh toán và dự án ZigZag Exchange - Orderbook đang hoạt động trên nền tảng ZkSync 2.0.

Điểm qua về hệ sinh thái

Tính đến thời điểm hiện tại do tập trung phát triển mạnh về zkEVM nên hệ sinh thái của ZkSync hầu hết là các dự án multichain có thể kể đến các dự án và các mảnh ghép sau:

• Infastructure: Gnosis Safe, StorJ, Moralis, Tenderly, Chainlink, Geo Web, The Graph, Tracer DAO, Pocket Network, Razor Network, Gelato, NFTScan, Getblock.io, Code4rena, Empiric Network, Dapp Factory, OkLink, Piggi.ai, Trusta,...
• Bridge: Connext, Celer Network, Poly Network, Orbiter Finance, Multichain, deBridge, Router Protocol, Hop Protocol, Layer Zero, Sooho, XY Finance, 03 Swap, Meson, Via Exchange,...
• Wallet: Argent, Bitkeep, Onto Wallet, Numio, imToken, OKX Wallet, Math Wallet, Zerion, Tally, Fox Wallet, Token Pocket, Echoo, Alpha Wallet, DGG Wallet,...
• DeFi: Balancer, 1inch, ANKR, Mute.io, 88mph, Alchemix, Composable Finance, Vovo Finance, Woo Network, Taker Protocol, Uniswap, Gro Protocol, Marhaba, Increment, Hashflow, Dank Protocol, MUX Protocol, CryptoSwap, IceWater, Phezzan Protocol, Aelin, Standard Protocol,...
• NFT & NFT Marketplace: The Sell Out, NFT Panas, zkAnimals, zkRock, Basic Cat Society, zkApe, ZKbulls, OKX NFT Marketplace, OpenMeta, BCware,...
• Gaming: Crypto Maze, MiniMiniDungeon, OpenStars.org,...
• Payment: DePay, Trustles, Indacoin,...
• Social: Creaton, CyberConnect, Tide, Aragon,...

Hầu hết các dự án trên ZkSync vẫn đang chờ zkEVM chính thức được triển khai để deploy sản phẩm của mình trên nền tảng này. Với định hướng phát triển lấy zkEVM làm trọng tầm có lẽ ZkSync sẽ phải làm vất vả hơn Optimism rất nhiều trong việc lôi kéo và giữ chân cả người dùng lẫn developers. Hiện tại cũng chưa rõ ràng trong việc ZkSync sẽ lựa chọn đâu là mũi nhọn của hệ sinh thái.

Tuy nhiên, trước mắt chính là cuộc đua về zkEVM giữa các bên như Polygon zkEVM, Scroll, Taiko thì điểm nhấn ở đây giúp dự án có thể chiến thắng đó chính là mức độ tương thích EVM. Mức độ tương thích hiểu một cách đơn giản là code từ Ethereum sau khi mang sang zkEVM để triển khai được có cần phải sửa đổi và tinh chỉnh nhiều không, nếu càng phải sửa code ít thì mức độ tương thích càng cao. Chính vì vậy, cuộc đua trước mắt giữa các bên tham chiếm đó chính là bên nào tạo ra được zkEVM với mức độ tương thích cao nhất thì bên đó sẽ có những lợi thế đầu tiên trong cuộc đua thu hút developer. Và trong cuộc đua này bản thân mình cảm nhận được ZkSync là người có lợi thế bởi vì họ là người đầu tiên công bố việc ra mắt zkEVM và các dự án DeFi lớn như UniSwap, AAVE, SushiSwap đều đã công bố triển khai trên zkEVM của ZkSync.

Một số điều chúng ta có thể tạm thời dự phóng trong tương lai đó chính là:

• Triển khai chính thức zkEVM dự kiến là trong Quý 2/2022.
• Sau đó ra mắt token và triển khai incentive cho các dự án trong hệ. Mình nghĩ thời điểm này ra mắt token sẽ hợp lý hơn trong việc ra mắt token sớm bởi vì ra đúng thời gian giá trị của token sẽ được fomo đẩy giá lên cao thì giá trị của incentives mới cao từ đó thu hút được các người dùng, LP,... Thời điểm Quý 2 cũng tránh được đụng độ trực tiếp với Arbitrum vào Quý 1.
• Bên cạnh việc ra mắt token và triển khai incentive đó chính là retroactive cho người dùng để thu hút spotlight của thị trường

Tuy nhiên để có thể giữ chân của người dùng và dòng tiền thì bắt buộc ZkSync phải xây dựng một hệ sinh thái đầy đủ và chuyên biệt một ngành nào đó và từ giờ tới khi triển khai token chính là thời gian để ZkSync có thể chuẩn bị cho một làn sóng bùng nổ.

Nhưng có một điều phải chú ý rằng việc ra mắt zkEVM cần nhanh chóng và có mức tương thích EVM cao nhất nếu mà ZkSync để cho 1 trong 3 bên còn lại ra mắt sản phẩm sớm và sản phẩm của họ lại được tối ưu sớm thì rất có thể các nền tảng DeFi top đầu thị trường sẽ triển khai multichain trước thì dẫn tới việc ZkSync có thể đánh mất lợi thế tại thời điểm ban đầu.

Mở toang cánh cửa tới Layer 3

Định nghĩa về Layer 3 theo ZkSync

Trong những ngày cuối năm thì các blockchain Layer 2 đã cùng nhau chia sẻ chung một tầm nhìn về một keyword mới đó chính là "Layer 3". Tuy cùng chung tầm nhìn nhưng các blockchain Layer 2 đều có những quan điển khác nhau về Layer 3. Tính đến hiện tại đã có ZkSync, StarkWare và Optimism là 3 dự án đã đưa ra những quan điểm, thiết kế và tầm nhìn về Layer 3 duy nhất chỉ có Arbitrum thì chưa lên tiếng về vấn đề này.

Hyperchains là gì?

Theo quan điểm của ZkSync thì các Layer 3 sẽ là các Blockchain độc lập được tùy chỉnh phụ thuộc vào nhu cầu của đội ngũ phát triển và có thể lựa chọn nhiều khả năng mở rộng khác nhau như zkRollup, zkPorter hay Valadium. Các blockchain này được đặt tên là HyperChains.

HyperBridge là gì?

Đọc sơ qua thì bạn có thể thấy nó khá giống với mô hình hoạt động của Cosmos, nếu như tất cả các blockchain trên Cosmos kết nối lại với nhau thông qua IBC thì trên ZkSync tất cả các HyperChains sẽ kết nối lại với nhau thông qua cây cầu xuyên chuỗi duy nhất là HyperBridge. Với HyperBridge bảo mật của toàn chuỗi được tăng lên gấp 10 lần so với các cầu thông thường.

Sức mạnh của Layer 3

Về tốc độ giao dịch thì trên lý thuyết của ZkSync thì các Layer 3 có tốc độ giao dịch không giới hạn và chi phí giao dịch sẽ phụ thuộc vào việc các HyperChain sẽ đăng tải dữ liệu on-chain hay off-chain.

Về khả năng lập trình, đội ngũ Matter Labs cũng đang xây dựng một bộ framework SDK để các nhà phát triển dễ dàng xây dựng các HyperChain trên bộ framework có sẵn. Sodility, Vyper sẽ không phải các ngôn ngữ lập trình duy nhất bên cạnh đó Matter Labs dự kiến sẽ tích hợp tất cả những ngôn ngữ lập trình hiện đại và phổ biến như Rust, C++, Swift,...

Quyền riêng tư của các Layer 3

Tiếp theo về quyền riêng tư là một tùy chỉnh bên cạnh đó các HyperChain có quyền sử dụng chính token của mình để trả cho các Sequencer, Provers, DA tương tự như việc làm phí giao dịch trên mạng lưới.

Lộ trình phát triển

Tính đến thời điểm chưa có thông tin chi tiết về thời điểm các Layer 3 được mainet tuy nhiên theo thông tin mới nhất từ phía Matter Labs thì chúng ta sẽ có bản testnet về Layer 3 dự kiến vào Quý 1/2023. Tuy nhiên, gần đây Matter Labs khi  công bố lộ trình phát triển mới nhất về zkEVM thì phải 6 tháng nữa chúng ta mới thấy phiên bản hoàn thiện của zkEVM. Mà chỉ khi zkEVM hoàn thành thì các công việc lớn trên Layer 3 mới được thúc đây nên khả năng cao phải tới Q3 thậm chí là cuối năm 2023 chúng ta mới có thể thấy hình hài đầu tiên của Layer 3 trên ZkSync.

Những Điều Đáng Kì Vọng Vào ZkSync Trong 2023

Có rất nhiều điều đáng để kì vọng vào ZkSync và hệ sinh thái của nền tảng này trong 2023 bao gồm:

• Ra mắt zkEVM đầu tiên trong thị trường crypto, cú nổ BIGBANG cho các Layer 2.
• Triển khai token ZkSync sau đó là retroactive tới người dùng và incentive tới các dự án.
• Ra mắt các testnet đầu tiên của Layer 3

Và trên đây là bài viết về toàn cảnh hệ sinh thái ZkSync trong năm 2023 và một số dự phóng về nền tảng này trong 2023 sắp tới. Tuy nhiên, tất cả dự phóng chỉ dựa trên quan điểm cá nhân và không được coi là lời khuyên đầu tư.