Các Layer 2 Có Thật Sự Phi Tập Trung Như Mọi Người Tưởng?

Layer 2 chắc chắn đang là một trong những mảnh ghép được cộng đồng quan tâm sát sao sau sự ra mắt của Optimism hay Arbitrum. Gần đây thì hàng loạt các ông lớn cũng nhảy vào Layer 2 như Coinbase, Binance, A16Z, Consensys, Paradigm,... điều này lại làm cộng đồng càng tin tưởng hơn vào việc Layer 2 sẽ trở thành xu hướng tiếp theo của thị trường Crypto.

Tuy nhiên, Layer 2 có thật sự và hoàn hảo như mọi người nghĩ hay không thì mọi người cùng mình tìm hiểu trong bài viết dưới đây nhé. Để hiểu hơn về bài viết này mọi người có thể tham khảo một số tài liệu sau:

Những Kiến Thức Đúng Nhưng Chưa Đủ Về Layer 2

Sequencer & Những điều người dùng chưa biết

Trong Layer 2 có một điều là gần như tất cả mọi người đều biết đó là: "Layer 2 nói chung và Rollup nói riêng thừa hưởng sự bảo mật và phi tập trung từ Layer 1". Đây là một câu nói hết sức chung chung, nó đúng và chưa đủ, chắc chắn sẽ không ai nói cho mọi người rằng nó phi tập trung ở đâu và bảo mật ở chỗ nào đúng không? Để hiểu được điều này chúng ta cần xem xét một số các yếu tố về các hoạt động xung quanh một giao dịch và cơ chế hoạt động của các Rollup.

Một số các yếu tố xung quanh một giao dịch bao gồm:

Thực thi
Đồng thuận
Tính khả dụng dữ liệu

Cơ chế hoạt động cơ bản của cả zkRollup và Optimistic Rollup như sau:

Bước 1: Các Sequencer sẽ sắp xếp các giao dịch từ Mempool vào Block đó là quá trình Ordering.
Bước 2: Các Prover sẽ tạo bằng chứng giao dịch cho Block được tạo ra bởi Sequencer. Tùy theo, Optimistic Rollup hay zkRollup sử dụng các bằng chứng giao dịch khác nhau.
Bước 3: Sequencer gửi Block dưới dạng Call Data về Ethereum đóng vai trò là Layer 1 và đạt được sự đồng thuận về DA.
Bước 4: Block sẽ được thêm vĩnh viễn vào Ethereum dưới dạng Call Data.

Nhìn vào các yếu tố xung quanh một giao dịch và cơ chế hoạt động cơ bản của zkRollup thì quá trình Đồng Thuận và Tính khả dụng dữ liệu diễn ra ở Layer 1 với số lượng khổng lồ các Validator của mình Ethereum đã làm cho Layer 2 phi tập trung, bảo mật ở giai đoạn này. Nhưng ở giai đoạn trước đó là Thực Thi thì không hẳn.

Ở thời điểm hiện tại, các nền tảng Layer 2 có một bộ Sequencer của mình. Để mạng lưới có thể hoạt động ổn định ở giai đoạn đầu tiên bắt buộc các nền tảng Layer 2 phải sử dụng một bộ Sequencer số lượng có hạn và phải KYC với dự án. Chính điều này làm cho Layer 2 hiện tại không phi tập trung nhưng chúng ta vẫn nghĩ.

Data Availability - Vấn đề nhức nhối của Layer 2

Trong cơ cấu phí giao dịch trên Layer 2 thì việc lưu trữ dữ liệu chiếm khoảng 30% trên tổng phí giao dịch, điều này làm cho các nhà phát triển đau đầu về việc làm sao để có thể cải thiện được mức phí này. Tuy nhiên, tham vọng về việc cải thiện phí Data Availability thực sự ra một điều hơi mơ mộng thực tế chỉ rằng ra rằng Data Availability có xu hướng ngày càng tăng thêm chứ khó có thể giảm đi.

Chính vì vậy, các nhà triển bắt đầu tìm những giải pháp để cải thiện gián tiếp vấn đề Data Availability như:

Valadium: Đưa hầu hết dữ liệu được lưu trữ off-chain trên một số node riêng của dự án.
Rollup As a Service: Các Rollup có thể đồng thuận trên Ethereum nhưng dữ liệu có thể lưu trữ ở Celestia. Việc lưu trữ dữ liệu ở Celestia rẻ hơn rất nhiều so với Ethereum.

Rõ ràng việc có một khả năng mở rộng tốt hơn cũng đi kèm với sự đánh đổi về sự phi tập trung và bảo mật. Chính vì vậy, khi mà thấy một giải pháp Layer 2 này có khả năng mở rộng tốt hơn so với giải pháp Layer 2 kia thì khả năng cao giải pháp Layer 2 có khả năng mở rộng tốt hơn đang đánh đổi với tính bảo mật và phi tập trung của mạng lưới.

Một số các thông số thực tế của các Layer 2

Về số lượng Sequencer của các nền tảng Layer 2, ta có:

Layer 2	Số lượng Sequencer
Arbitrum	1. Được vận hành trực tiếp bởi Offchain Labs
Optimism	1. Được vận hành trực tiếp bởi Optimism

Không chỉ dừng lại ở số lượng Sequencer thì về TPS thì trung bình các nền tảng Layer 2 hiện tại TPS chỉ rơi vào khoảng 40 rất thấp so với những con số lý thuyết kể cả là zkRollup cũng chưa thể đạt đến con số 4 - 6.000 TPS. Các con số hiện tại cho thấy rằng các Layer 2 vẫn còn rất nhiều việc phải làm để có thể đạt tới mục tiêu của mình.

Một Số Giải Pháp Để Giúp Layer 2 Trở Nên Phi Tập Trung

Thực chất phi tập trung không phải yếu tố được quan tâm hàng đầu với các nền tảng Layer 2 ở thời điểm hiện tại. Điều quan trọng nhất đối với các nền tảng Layer 2 ở thời điểm hiện tại đó chính là việc tiếp tục cải thiện và nâng cấp mạng lưới giúp tăng khả năng mở rộng vì các Layer 2 đang không đáp ứng đủ nhu cầu của người dùng. Có thể hiểu một cách đơn giản là các nền tảng Layer 2 đang không phát triển kịp nhu cầu thị trường.

Và nếu không kịp thời nâng cấp và thay đổi thì sẽ rất khó để các nền tảng Layer 2 đón nhận số lượng người dùng khủng đi kèm với dòng tiền lớn trong thời gian sắp tới. Đó là lí do mà vì sao Ethereum Foundation đang rất tất bật với EIP 4488, EIP 4844 hay Danksharding. Bản thân các Layer 2 cũng đang rất bận rộn với kế hoạch của riêng mình như:

Optimism với OP Stack, OP Chain & Superchain.
Arbitrum với Arbitrum Orbit.
zkSync với ZK Stack, Hyperchains, Hyperbridges & ZK Credo.
StarkNet với StarkNet Stack & StarkNet L3.

Mặc dù vậy theo mình thì các nền tảng Layer 2 vẫn có xu hướng phi tập trung mạng lưới của mình về dài hạn với một số các giải pháp như:

Ra mắt Native Token để phi tập trung hóa Sequencer tương tự như các Validator tại Layer 1.
Thuê các Sequencer từ các dự án trong thị trường Crypto.

Ngoài ra còn một số các giải pháp khác được đưa ra nhưng không thực sự khả thi. Nhưng theo mình thì giải pháp đầu tiên được coi là toàn vẹn nhất cho các nền tảng Layer 2 khi mà bản thân thì hầu hết các Layer 2 sẽ phải ra mắt Native Token cho riêng mình và trong bối cảnh thường các Layer 2 sẽ sử dụng ETH làm phí giao dịch thì Use Case duy nhất cho các Native Token nằm trong giải pháp đó.

Như mình chia sẻ ở trên việc phi tập trung mạng lưới của các Layer 2 không phải ưu tiên ở thời điểm hiện tại khi mà các nền tảng Layer 2 đang đứng trước một chu kì tăng trưởng trước mắt có thể diễn ra trong năm 2024. Chính vì vậy việc phi tập trung hóa mạng lưới có thể diễn ra trong giai đoạn này hoặc có thể lùi tới downtrend sắp tới.

Tổng Kết

Giống như các nền tảng Blockchain Layer 1 thời điểm đầu như Polygon PoS hay BNB Chain hầu hết mọi người không quá quan tâm tới mức độ phi tập trung của mạng lưới cho tới khi downtrend và mình rằng khả năng cao câu chuyện này sẽ lặp lại với các nền tảng Layer 2. Mọi người nghĩ sao về vấn đề "Layer 2 Có Thật Sự Phi Tập Trung" này?